محصولات تراریخته یا اصلاح ژنتیکی شده، چیست ؟

محصولات تراریخته یا اصلاح ژنتیکی شده، چیست ؟

محصولاتی که از طریق مهندسی و اصلاح ژن‌های یک ارگانیسم به دست می‌آیند، “تراریخته” می‌گویند که معادل ? Genetically Modified Organisms?یا “?”GMOs? است.

در این اصلاح ژنتیکی، “دی.ان.ای” موجودات با استفاده از روش‌های درون شیشه‌ای تغییر می‌یابد، یعنی دی‌ان‌ای (اسید نوکلئیک) پس از ایجاد تغییر در خارج از بدن آن موجود یا گیاه، به درون سلول‌های آن منتقل می‌شود به نحوی که بتواند به جزیی از دی‌ان‌ای آن موجود تبدیل شود.این تغییر می‌تواند موجب تولید فراورده‌هایی شود که برای مثال در محصولات کشاورزی صفات مطلوبی مانند مقاومت به آفات و تحمل خشکی،ایجاد کنند و این ویژگی را به نسل‌های بعدی محصول انتقال دهند

برنج تراریخته چیست و با چه هدفی تولید شده است؟

دکتر بهزاد قره‌یاضی متخصص مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی و مجری طرح تولید برنج تراریخته در این‌باره چنین توضیح می‌دهد:

تولید برنج اصلاح شده ژنتیکی را یکی از افتخارات ملی و دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در عرصه علم و فناوری است.

برنج تراریخته طارم مولایی اولین برنج تراریخته رهاسازی شده در جهان و اولین محصول تراریخته کشورهای مسلمان و منطقه خاورمیانه است که به سطح مزرعه راه یافته است و صدها کشاورز ایرانی آن را تولید کرده‌اند و در حال حاضر نیز به کشت آن مشغول هستند.

برنج تراریخته با استفاده از روش مهندسی ژنتیک به نحوی تولید شده است که نوعی پروتئین به نام ? Cry1Ab?در برگها و ساقه‌های آن تولید می‌شود که موجب مصونیت کامل این برنج در مقابل حمله آفات پروانه‌ای و از جمله کرم ساقه خوار برنج می‌شود.

در نتیجه برای تولید این محصول نیازی به کاربرد سموم شیمیایی دفع آفات نباتی نخواهد بود.

با توجه به اینکه بیشترین مصرف سموم شیمیایی حشره‌کش در کشور ما مربوط به مبارزه با کرم ساقه‌خوار برنج است، کشت این محصول فواید اقتصادی، بهداشتی، اجتماعی و زیست محیطی فراوانی را به دنبال خواهد داشت که به ذکر برخی از آن‌ها اکتفا می‌شود:

مصرف سموم شیمیایی حشره‌کش در زراعت برنج کاهش یافته و به سمت صفر میل خواهد کرد. در نتیجه صدها هزار دلار ارز برای خرید سم یا مواد اولیه آن، خرید سمپاش و هزینه سمپاشی صرفه جویی خواهد شد.

هزینه تمام شده برنج به دلیل کاهش مصرف نهاده ها(سم)، کاهش یافته و سود خالص کشاورزان بیشتر خواهد شد.

محصول برنج تراریخته حدود ? ???درصد بیشتر از برنج غیر تراریخته از همان گونه است. بنابراین ضمن افزایش تولید محصول در کلان کشور موجب افزایش برداشت محصول از واحد سطح و کاهش بیشتر هزینه‌های تولید و سود خالص بیشتر برای کشاورزان خواهد شد.

کاهش مصرف سموم، موجب حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از کشتار مارها، ماهیان، قورباغه ها، کفشدوزک ها، پروانه‌ها و سایر جانوران مفید موجود در مزارع برنج خواهد شد.

از مسمومیت شالیکاران و فرزندان خردسال آنان به دلیل بی‌احتیاطی یا زیاده روی در مصرف سموم جلوگیری خواهد شد.

نظر به این که در فرایند تولید برنج تراریخته به هیچ عنوان از حشره- کش‌های شیمیایی استفاده نمی‌شود بنابراین محصول نهایی در مقایسه با مشابه سنتی آن سالم تر بوده و فاقد هرگونه بقایای سموم در دانه است که می‌تواند عوارض سویی را بر روی سلامتی مصرف‌کنندگان برجای بگذارد.

برنج تراریخته طارم مولایی اولین دستاورد دانشمندان ایرانی است اما ژن مورد نظر از طریق تلاقی‌های برگشتی به واریته‌های دیگری نیز منتقل شده و هم اکنون لاین‌های واریته‌های پرمحصولی نظیر نعمت تراریخته، ندای تراریخته و خزر تراریخته نیز وجود دارند که در صورت تولید انبوه تحول مهمی را در خودکفایی برنج ایجاد خواهند کرد.

از سوی دیگر در صورت حمایت از این نوع پروژه ها، امکان تولید برنج تراریخته‌ای وجود دارد که بدون نیاز به آب فراوان و نظیر گندم کشت می‌شود.

برای کسانی که کوچکترین آشنایی با کشاورزی کشور و محدودیت‌های اصلی توسعه آن، از جمله کمبود آب، دارند اهمیت کشت برنج به صورت خطی و بدون غرقاب کردن، روشن است.

برنج‌های تراریخته دیگری به صورت آزمایشی در کشورهای دیگر تولید شده اند که دارای ویتامین آ، آهن و روی بیشتری هستند و مسوولان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی متقاضی تولید آن هستند، زیرا کمبود این ویتامین و عناصر معدنی نقش بسیار زیادی در بیماریها و کمبودهای تغذیه‌ای جامعه ایرانی به ویژه زنان باردار ایفا می‌کنن

مخالفان تولید برنج تراریخته:

اما مخالفان محصولات تراریخته (? (GMO?می‌گویند پیامدهای استفاده از فناوری اصلاح ژنتیکی هنوز به اثبات نرسیده است و در نتیجه به طور بالقوه خطرناک است.

خانم دکتر فاطمه واعظ جوادی رییس سازمان حفاظت محیط زیست از جمله افرادی است که با تولید برنج تراریخته مخالفت کرده است و پیش از این نظراتش در رسانه‌ها منتشر شده است.

وی می‌گوید: انسان دانه برنج تراریخته را مصرف می‌کند، اما هنوز نمی‌دانیم بر سر ساقه این برنج که می‌تواند کرم ساقه خوار را از بین ببرد چه می‌آید و تاثیر آن بر میکروارگانیسم‌ها و سایر موجودات چه خواهد بود.

وی می‌گوید: در برنج تراریخته ژنی از باکتری “? “Bt?را وارد برنج کرده‌اند که آن را به آفت کرم ساقه خوار مقاوم کرده‌اند.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست، همچنین این نگرانی را دارد که به اکوسیستم خاک و موجودات و نیز حشرات به عنوان چرخه دوم و پرندگانی که این حشرات را می‌خورند به عنوان چرخه سوم و دام و طیور وانسان در چرخه‌های لطمه وارد شود.

دکتر”بهزاد قره‌یاضی” متخصص مهندسی ژنتیک وایمنی زیستی و مجری طرح تولید برنج تراریخته با گله از سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: با توجه به واگذاری مسوولیت دبیرخانه شورای ملی‌ایمنی زیستی به این سازمان، هنوز با وجود گذشت یک سال، تقاضای مجری برنج تراریخته در این شورا مطرح نشده است.

با توجه به الحاق ایران به پروتکل ایمنی زیستی (کارتاهنا) در بهمن ماه سال ? ،???مسوولیت دبیرخانه ایمنی زیستی به سازمان حفاظت محیط زیست داده شد.

? ???اردیبهشت ماه سال ? ???موضوع محصولات تراریخته در کمیسیون کشاورزی مجلس مطرح شد که در آن نشست قرار شد “قانون ملی‌ایمنی زیستی” تدوین و به صورت لایحه از سوی دولت ارایه شود.

وی می‌گوید: اساسا چه اقدامی در زمینه توسعه مهندسی ژنتیک و فناوری های پیشرفته نظیر تولید برنج تراریخته انجام شده است؟

“همچنین باید پرسید که در راستای حمایت از تحقیقات و مطالعات در خصوص مسایل تغذیه مردم و تولید برنج‌های با کیفیت برتر که بی‌نیاز از مصرف سموم شیمیایی است، چه حمایتی از پژوهشگران صورت گرفته است؟”

قره‌یاضی درباره اثرات ساقه برنج تراریخته بر میکروارگانیسم‌ها و سایر موجودات به خبرنگار علمی ایرنا گفت : مقالات متعددی در این زمینه وجود دارد و گروه ? ???نفره متخصصان شامل نماینده سه انجمن علمی ایمنی زیستی کشور، ژنتیک ایران و بیوتکنولوژی کشور که این برنج تراریخته را مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار داده‌اند، وجود هر گونه شائبه و شبهه ایمنی در مورد مصرف برنج تراریخته را مردود دانسته‌اند.

وی تصریح کرد: در این برنج تراریخته از فناوری پیشرفته مبتنی بر نوعی پیشبر (پروموترخاص ) استفاده شده که پروتئین ? Bt?فقط در بافت سبز گیاه تظاهر پیدا می‌کند و تا زمانی که ساقه و برگ‌ها سبز هستند این پروتئین وجود دارد، اما در انتهای سیکل حیاتی برنج، این پروتئین قبل از برداشت برنج به سرعت از بین می‌رود و هنگام برداشت برنج، کشاورزان آفات روی برنج را مشاهده می‌کنند که این امر از جنبه‌های پیشرفته مهندسی این محصول استراتژیک است.

مجری طرح برنج تراریخته افزود: از سوی دیگر این پروتئین به سرعت در خاک تجزیه می‌شود و روی حشرات مفید هیچگونه اثر سویی ندارد و تنها روی دسته خاصی از آفات پروانه‌یی که آفت برنج محسوب می‌شوند اثر سوء دارد و حتی اگر پروتئین خالص ? Bt?به طیور دام‌های اهلی پرندگان وحشی و غیره داده شود طبق آزمایش‌ها و گزارش‌های مستند هیچ اثر سویی بر روی آن‌ها ندارد.

قره‌یاضی سوال کرد که آیا سمی که برای کنترل آفات استفاده می‌شود اثر سوء ندارد؟ و اگر درباره مهندسی ژنتیک احتمال وقوع یک عارضه ناشناخته‌ای مورد نظر باشد، سووال این است که چرا قطعیت وقوع آثار سوء استفاده از سموم شیمیایی، مخالفان برنج تراریخته را نگران نمی‌کند؟

وی افزود برای تولید برنج تراریخته حتی یک قطره سم شیمیایی حشره‌کش استفاده نمی‌شود. در حالی که برای تولید برنج‌های غیر تراریخته ده هاهزار تن سم وارد محیط زیست می‌شود.

قره‌یاضی گفت: انجمن ایمنی زیستی، انجمن بیوتکنولوژی،انجمن ژنتیک و انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات پس از بررسی برنج تراریخته اعلام کردند که هیچگونه شواهدی مبنی بر وجود آثار سوء احتمالی در این این نوع برنج مشاهده نشده است.

مهندس قره‌یاضی همچنین خاطرنشان کرد که هر کدام از بخش‌های جامعه متولی مخصوص به خود را دارد که توسط دانشمندان آن بخش همه مسایل لحاظ می‌شود و اگر این عمل عوارض یا آلرژی را به دنبال داشته باشد اعلام می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد که از سال ? ?????مسایلی که از سوی گروه‌های مخالف مطرح می‌شود بررسی شده است و اکنون حدود چهار سال است که مردم در حال خوردن این برنج هستند و ایران تنها کشوری است که این فناوری را در تمام دنیا انجام می‌دهد.

مهندس “مریم ملک پور” کارشناس مسوول دفتر ایمنی زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت: متاسفانه هنوز مستندات و نمونه برنج تراریخته برای بررسی‌های دقیق تر در اختیار مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست قرار نگرفته است.

وی با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست مخالف تولید این محصول نیست، تاکید کرد: تا زمانیکه سازمان حفاظت محیط زیست از سلامت این محصول اطمینان حاصل نکند، این محصول را تایید نمی‌کند.

وی ادامه داد: هم اکنون پیش‌نویس قانون ایمنی زیستی تهیه شده است و پس از تصویب تمام مواد آن در شورای ملی ایمنی زیستی، این قانون برای تصویب به مجلس خواهد رفت.

وی گفت: با تصویب این قانون بسیاری از ابهامات در مورد تولید محصولات تراریخته و از جمله برنج تراریخته برطرف خواهد شد و تولید این محصولات به صورت قانونی انجام خواهد گرفت.

ملک پور افزود: برای تولید برنج تراریخته نیازمند قانون ایمنی زیستی هستیم تا تولید آن قانونی باشد و از سلامت این محصول مطمئن باشیم

تولید اولین برنج تراریخته جهان در ایران

در بهار سال ? ?????یعنی یکسال قبل در همین ایام، گزارشی تحت عنوان “بازتاب وسیع تولید اولین برنج تراریخته جهان توسط ایران منتشر شد که در کشور انعکاس گسترده‌ای داشت.

در این گزارش که معاونت پژوهش‌های اقتصادی آن را منتشر کرد، “? “Agrifood Awareness?استرالیا اعلام کرد که ایران رهبریت بیوتکنولوژی برنج جهان را در دست می‌گیرد”.

همچنین به گزارش “? “ISAAA?موسسه خدمات بین‌المللی برای کسب کاربردهای بیوتکنولوژی، با ادامه تولید تنها برنج تراریخته جهان، ایران همچنان در صدر کشورهای اسلامی و منطقه قرار دارد.

? ISAAA?یک موسسه غیرانتفاعی است که خدمات بیوتکنولوژی کشاورزی در اختیار مردم فقیر کشورهای در حال توسعه قرار می‌دهد. هدف این موسسه سهیم کردن دیگران در این فناوری‌های قدرتمند است برای اینکه بتوانند از این مواهب استفاده کنند و آنان را برای استفاده صحیح و بی‌خطرازاین فناوری راهنمایی کند.

گزارش ? Agrifood Awareness?و موسسه “? “ISAAA?بازتاب وسیعی در بین دستگاه‌های مختلف اجرایی و حتی مجلس شورای اسلامی داشت و مبنای سووال از وزیر جهاد کشاورزی قرار گرفت

ویژگی‌های گیاهان تراریخته

مهندس “بهزاد قره‌یاضی” متخصص مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی مجری طرح برنج تراریخته، درباره ویژگی‌های این محصولات می‌گوید: امروزه گیاهان تراریخته در برابر آفات مقاوم هستند و برای صرفه‌جویی در مصرف سموم شیمیایی، گزینه مناسبی به شمار می‌روند.

وی افزود: با کشت گیاهان تراریخته، علف‌های هرز بهتر کنترل می‌شود و اثرات بد علف کش‌ها کاهش می‌یابد. به گفته او می‌توان با استفاده از این فناوری نوین، محصولات را نسبت به برخی ویروس‌ها مقاوم کرد و یا ویتامین ها و فلزات مثل آهن و روی موجود در آنها را افزایش داد.

این متخصص مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی می‌گوید: سرعت رشد ماهی تراریخته ? ???برابر رشد ماهی غیر تراریخته است، گاو تراریخته مقاوم به ورم پستان است و بزهای تراریخته‌ای که داروهای متفاوتی در شیر خود تولید می‌کنند نیز هم اکنون یکی پس از دیگری مجوز تولید دریافت می‌کنند.

گروه علمی ایرنا در بخش‌های بعدی این گزارش ، دیدگاه‌های سایر مقامات مسوول، از جمله وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی ، کارشناسان تغذیه و پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی کشور را درباره تولید برنج تراریخته مخابره خواهد کرد.

  گزارش: علیرضا خسروی